Συμπέρασμα από το έργο του C.G.Jung Τέσσερα Αρχέτυπα

Αν εξετάσουμε το πνεύμα στην αρχέτυπη μορφή του, όπως μας εμφανίζεται σε παραμύθια και όνειρα, θα δούμε ότι παρουσιάζει μια εικόνα που διαφέρει κατά παράξενο τρόπο από τη συνειδητή ιδέα του πνεύματος, που υποδιαιρείται σε πολλαπλά νοήματα. Το πνεύμα ήταν αρχικά ένα πνεύμα με ανθρώπινη ή ζωώδη μορφή, ένα δαιμόνιο που ερχόταν στον άνθρωπο από έξω. Αλλά το υλικό μας δείχνει ήδη τα ίχνη μιας εξάπλωσης της συνείδησης που αρχίζει σταδιακά να καταλαμβάνει αυτή την ασυνείδητη αρχικά περιοχή και μεταμορφώνει αυτά τα δαιμόνια, τουλάχιστον μερικά, σε εκούσιες πράξεις. 

Ο άνθρωπος κατακτά όχι μόνο τη φύση, αλλά και το πνεύμα, χωρίς να αντιλαμβάνεται τι κάνει. 

Ο φωτισμένος διανοούμενος πιστεύει ίσως ότι διορθώνει μια εσφαλμένη αντίληψη όταν αναγνωρίζει πως αυτά που νόμιζε για πνεύματα είναι απλά το ανθρώπινο πνεύμα και τελικά το δικό του το πνεύμα. Όλα τα υπερανθρώπινα πράγματα, είτε καλά είτε κακά, που οι προηγούμενες εποχές απέδιδαν στα δαιμόνια, μικραίνουν αποκτώντας «λογικές» διαστάσεις, λες και ήταν καθαρές υπερβολές, έτσι που όλα τώρα φαίνονται να είναι σε απόλυτη τάξη. Όμως ήταν αυτές οι ομόφωνες πεποιθήσεις του παρελθόντος πραγματικά και αληθινά μόνο υπερβολές. 

Αν δεν ήταν, τότε η ολοκλήρωση του πνεύματος δε σημαίνει τίποτε λιγότερο από τη δαιμονιοποίησή του, αφού οι υπερανθρώπινοι πνευματικοί παράγοντες που ήταν παλιότερα δεσμευμάνοι στη φύση εισάγονται τώρα στην ανθρώπινη φύση, προικίζοντας την έτσι με μια δύναμη που επεκτείνει τα όρια της προσωπικότητας επ’ άπειρο με έναν τρομερά επικίνδυνο τρόπο. 

Ρωτώ λοιπόν το φωτισμένο ορθολογιστή. Αυτή η λογική σμίκρυνση των παλιών υπερανθρώπινων στοιχείων οδήγησε σε έναν ωφέλιμο έλεγχο της ύλης και του πνεύματος;  Αυτός θα δείξει περήφανα τις προόδους της φυσικής και της ιατρικής, την απελευθέρωση του νου από τη μεσαιωνική ηλιθιότητα και – σαν καλοπροαίρετος Χριστιανός – θα δείξει τη σωτηρία μας από το φόβο των δαιμόνων. Αλλά εμείς συνεχίζουμε να ρωτάμε.

Πού μας έχουν οδηγήσει όλα τα άλλα πολιτιστικά μας επιτεύγματα; Η τρομερή απάντηση βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας. Ο άνθρωπος δεν έχει λυτρωθεί από κανένα φόβο. Αντίθετα ένας αποτρόπαιος εφιάλτης είναι απλωμένος πάνω στον κόσμο. Μέχρι τώρα η λογική έχει αποτύχει με αξιοθρήνητο τρόπο, και το ίδιο εκείνο πράγμα που όλοι ήθελαν να αποφύγουν συνεχίζει την πορεία του σε μια φρικτή πομπή.

Ο άνθρωπος έχει φτιάξει ένα πλήθος από χρήσιμες συσκευές, αλλά, αντισταθμίζοντας αυτό το όφελος, έχει ανοίξει την άβυσσο. Και τι θα συμβεί τώρα, που θα μπορέσει να σταματήσει; Μετά τον τελευταίο Παγκόσμιο Πόλεμο ελπίζαμε πως θα επικρατήσει η λογική – και ακόμη εξακολουθούμε να ελπίζουμε. Όμως ήδη έχουν αρχίσει να μας γοητεύουν οι δυνατότητες της διάσπασης του ατόμου και υποσχόμαστε στον εαυτό μας μια Χρυσή Εποχή – πράγμα που είναι η πιο σίγουρη εγγύηση ότι το βδέλυγμα της ερήμωσης θα απλωθεί σε απεριόριστες διαστάσεις. Και ποιος ή τι είναι αυτό που τα προκαλεί όλα αυτά; Δεν είναι τίποτε άλλο από το αβλαβές (!), επινοητικό, εφευρετικό, και τόσο γλυκό και λογικό ανθρώπινο πνεύμα που δυστυχώς διακατέχεται από μια αβυσσαλέα άγνοια του δαιμονισμού που εξακολουθεί να είναι προσκολλημένος πάνω του.

Ακόμη χειρότερα, αυτό το πνεύμα κάνει ό,τι μπορεί για να μην κοιτάξει τον εαυτό του κατά πρόσωπο και όλοι το βοηθάμε σαν τρελοί σε αυτή του την προσπάθεια. Τεχνολογική πρόοδος και ο Θεός να μας φυλάει από την ψυχολογία – αυτή η αχρειότητα θα μπορούσε να οδηγήσει στην αυτογνωσία! Καλύτερα να έχουμε πολέμους για τους οποίους φταίει πάντα κάποιος άλλος.

 Έτσι κανείς δε βλέπει ότι όλος ο κόσμος ωθείται να κάνει αυτό ακριβώς που η ανθρωπότητα προσπαθεί να αποφύγει με τρόμο. Ειλικρινά, νομίζω ότι οι περασμένες εποχές δεν υπέρβαλαν, ότι το πνεύμα δεν απέβαλε τους δαιμονισμούς του και ότι η ανθρωπότητα εξαιτίας της επιστημονικής και τεχνολογικής της ανάπτυξης αυτοπαραδίνεται στον κίνδυνο της δαιμονοληψίας όλο και περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι το αρχέτυπο του πνεύματος μπορεί να δουλέψει τόσο για καλό όσο και για κακό, αλλά εξαρτάται από την ελεύθερη – δηλαδή συνειδητή – απόφαση του ανθρώπου το κατά πόσο θα διαστρεβλωθεί το καλό σε κάτι το σατανικό.

Η χειρότερη αμαρτία του ανθρώπου είναι η έλλειψη συνειδητότητας, αλλά στην αμαρτία αυτή παραδίδονται με τη μεγαλύτερη ευλάβεια ακόμη και εκείνοι που θα έπρεπε να υπηρετήσουν την ανθρωπότητα σαν δάσκαλοι και υποδείγματα. Πότε θα σταματήσουμε να παίρνουμε τον άνθρωπο σαν κάτι το δεδομένο και θα αρχίσουμε με κάθε σοβαρότητα να αναζητούμε τρόπους και μέσα για να τον εξορκίσουμε, να τον σώσουμε από τη «δαιμονοληψία» και την έλλειψη συνειδητότητας, θεωρώντας αυτή την προσπάθεια σαν το πιο ζωτικό έργο της ανθρωπότητας;

Δεν μπορούμε να καταλάβουμε πως όλες οι εξωτερικές μας αδέξιες επεμβάσεις και βελτιώσεις δεν αγγίζουν την εσωτερική φύση του ανθρώπου και ότι όλα τελικά εξαρτώνται από το αν οι άνθρωποι που διαχειρίζονται την επιστήμη και την τεχνολογία μπορούν να φερθούν με υπευθυνότητα ή όχι;

Ο Χριστιανισμός μας έχει δείξει το δρόμο, αλλά, όπως αποδείχνουν τα γεγονότα, δεν έχει διεισδύσει αρκετά βαθιά κάτω από την επιφάνεια. Ποια βάθη απόγνωσης χρειάζονται ακόμη για να ανοίξουν τα μάτια των υπεύθυνων ηγετών του κόσμου ώστε τουλάχιστον να μην εισενέγκουν τον εαυτό τους σε πειρασμό;

Στην μορφή του κατεργάρη η καταστροφική ιδέα ότι τα πάντα έρχονται στην ανθρώπινη ψυχή από έξω και πως με τη γέννηση του ο άνθρωπος είναι μια tabula rasa ( άγραφος πίνακας) ευθύνεται για την εσφαλμένη αντίληψη πως κάτω από φυσιολογικές συνθήκες το άτομο είναι απολύτως εντάξει. Το αποτέλεσμα είναι πως το άτομο στρέφεται τότε προς το Κράτος ζητώντας τη λύτρωση και αναγκάζει την κοινωνία να πληρώσει για τη δική του ανικανότητα. Νομίζει ότι θα ανακαλύπταμε το νόημα της ζωής αν μας έφερναν δωρεάν στην πόρτα μας φαγητό και ρούχα και αν όλοι είχαν αυτοκίνητο.

Αυτές είναι οι παιδαριώδεις αντιλήψεις που εμφανίζονται στη θέση μιας ασυνείδητης σκιάς και που καταφέρνουν να την κρατούν ασυνείδητη. Το αποτέλεσμα αυτών των προκαταλήψεων είναι πως το άτομο αισθάνεται εντελώς εξαρτημένο από το περιβάλλον του και χάνει κάθε ικανότητα ενδοσκόπησης.

Στην ιστορία του συλλογικού, όπως και στην ιστορία του ατόμου, όλα εξαρτιούνται από την ανάπτυξη της συνειδητότητας. Αυτή επιφέρει σταδιακά μια απελευθέρωση από τη φυλακή της άγνοιας, δηλαδή της έλλειψης συνειδητότητας, και επομένως είναι ο φορέας του φωτός και της θεραπείας.

 Όπως συμβαίνει με τη συλλογική, μυθολογική της μορφή, έτσι και στο ατομικό επίπεδο η σκιά περιέχει μέσα της το σπόρο της εναντιοδρομίας, δηλαδή της μετατροπής της στο αντίθετό της.

Ας μην ξεχνάμε ότι: Η πιο σημαντική από αυτές τις λειτουργίες είναι η δημιουργική φαντασία. Οι αρχέγονες εικόνες γίνονται ορατές μέσα από τα προϊόντα της φαντασίας κι εδώ είναι που βρίσκει τη συγκεκριμένη του εφαρμογή η έννοια του αρχέτυπου. Δεν υποστηρίζω πως εγώ ήμουν ο πρώτος που μίλησε για αυτό το γεγονός. Η τιμή αυτή ανήκει στον Πλάτωνα.  

C.G.JUNG

Τέσσερα Αρχέτυπα

Εκδόσεις Ιάμβλιχος