Καλημέρα και καλό μήνα σε όλες τις φίλες και τους φίλους!

Ο πόθος της εξουσίας δεν πηγάζει από δύναμη αλλά από αδυναμία. Είναι η έκφραση της ανικανότητας του ατομικού εγώ να σταθεί μόνο του και να ζήσει. Είναι η απεγνωσμένη προσπάθεια για την απόκτηση δευτερογενούς δύναμης εκεί που λείπει η αυθεντική δύναμη.

Ο Ερίχ Φρόμ αναφερει για τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα: Το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι ή στάση του απέναντι στην εξουσία. Για τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα υπάρχουν, μπορούμε να πούμε, δυο φύλα: το ισχυρό και το αδύνατο. Ή εξουσία, είτε πρόκειται για πρόσωπο είτε για θεσμό, διεγείρει αυτόματα την αγάπη του, το θαυμασμό του και την προθυμία του υποταγής. Ή εξουσία τον θέλγει, όχι για την όποια αξία που ενσαρκώνει μια ιδιαίτερη εξουσία, αλλά ακριβώς και μόνο επειδή είναι εξουσία. Και όπως αυτόματα προκαλείται ή  «αγάπη» του προς την εξουσία, το ίδιο αυτόματα διεγείρεται ή περιφρόνηση του για τους ανίσχυρους ανθρώπους ή θεσμούς. 

Και μόνο η θέα ενός ανίσχυρου ανθρώπου του προκαλεί την επιθυμία να του επιτεθεί, να τον εξουσιάσει, να τον ταπεινώσει. Ενώ ένας διαφορετικού είδους χαρακτήρας φρικιά και μόνο με την ιδέα πως μπορεί να επιτεθεί σ΄ έναν ανίσχυρο, ό ολοκληρωτικός χαρακτήρας αισθάνεται να τον καταλαμβάνει η επιθυμία για επίθεση τόσο περισσότερο, όσο πιο ανίσχυρο έχει καταστεί το αντικείμενο του.

Υπάρχει ένα γνώρισμα του ολοκληρωτικού χαρακτήρα που έχει διαφύγει από πολλούς παρατηρητές: ή τάση να αψηφά την εξουσία και να δυσανασχετεί σε κάθε είδος επιρροής «από τα πάνω». Πολλές φορές αυτή ή περιφρόνηση προς την εξουσία κυριαρχεί στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα οι τάσεις υποταγής να μένουν στο βάθος.

Πολλές φορές η στάση απέναντι στην εξουσία διχάζεται. Τα πρόσωπα αυτού του τύπου μπορεί να αγωνίζονται ενάντια σε μια κατηγορία εξουσιών, ιδιαίτερα αν νοιώθουν απογοήτευση από την έλλειψη δύναμης της εξουσίας, και ταυτόχρονα ή αργότερα να υποτάσσονται σε άλλη κατηγορία εξουσιών, οι οποίες, με περισσότερη ισχύ ή με πιο ευοίωνες προοπτικές, ενδέχεται να ανταποκριθούν στις μαζοχιστικές τους επιθυμίες.

Τέλος υπάρχει ένας τύπος, στον οποίο οι τάσεις εξέγερσης απωθούνται ολοκληρωτικά και έρχονται στην επιφάνεια μόνο όταν αφυπνιστεί ο συνειδητός έλεγχος. Επίσης μπορεί να αναγνωριστεί εύκολα ex posteriori από το μίσος που νοιώθει για μια εξουσία όταν εξασθενίσει ή δύναμη της και αρχίσει να κλονίζεται.      

Σχετικά με τα πρόσωπα του πρώτου τύπου, στα οποία κυριαρχεί η στάση ανταρσίας, πολύ εύκολα φτάνει κανείς να πιστεύει πως έχουν εντελώς αντίθετη από τον υποταχτικό, μαζοχιστικό τύπο διαμόρφωση χαρακτήρα. Παρουσιάζονται σαν πρόσωπα που εξεγείρονται ενάντια σε κάθε εξουσία εξαιτίας του μεγάλου βαθμού ανεξαρτησίας τους. Μοιάζουν με πρόσωπα που, χάρη στην εσωτερική δύναμη και ακεραιότητα τους, καταπολεμούν τις δυνάμεις εκείνες που φράζουν το δρόμο στην ελευθερία και ανεξαρτησία τους.

Όμως ο αγώνας του ολοκληρωτικού χαρακτήρα κατά της εξουσίας είναι ουσιαστικά πρόκληση. Είναι μια προσπάθεια να επιβάλει τον εαυτό του και να υπερνικήσει το αίσθημα αδυναμίας καταπολεμώντας την εξουσία, μολονότι, συνειδητά ή ασυνείδητα, εξακολουθεί να υπάρχει μέσα του ή επιθυμία υποταγής.

Ό ολοκληρωτικός χαρακτήρας ποτέ δεν είναι «επαναστάτης». Θα προτιμούσα να τον πω «αντάρτη». Υπάρχουν πολλά άτομα και πολιτικά κινήματα που φέρνουν σε αμηχανία τον επιφανειακό παρατηρητή με τη φαινομενικά ανεξήγητη μεταστροφή τους από το «ριζοσπαστισμό» στον εξτρεμιστικό ολοκληρωτισμό. Ψυχολογικά οι άνθρωποι αυτοί είναι τυπικά παραδείγματα «αντάρτη».

Η στάση του ολοκληρωτικού χαρακτήρα απέναντι στη ζωή, η όλη φιλοσοφία του, καθορίζεται από τις συναισθηματικές του παρορμήσεις. Ό ολοκληρωτικός χαρακτήρας αγαπά τις συνθήκες εκείνες που περιορίζουν την ανθρώπινη ελευθερία, αγαπά να υποτάσσεται στην μοίρα. Το τι σημαίνει «μοίρα» γι' αυτόν, εξαρτάται από την κοινωνική του θέση.

Για το στρατιώτη μπορεί να σημαίνει τη θέληση ή το νεύμα του ανωτέρου του, στον οποίο υποτάσσεται πρόθυμα. Για τον μικροεπιχειρηματία μοίρα είναι οι οικονομικοί νόμοι. Η κρίση και ή ευημερία δεν είναι γι' αυτόν κοινωνικά φαινόμενα που μπορούν να μεταβληθούν από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Αλλά η έκφραση μιας ανώτερης δύναμης, στην οποία πρέπει να υποτάσσεται κανείς. 

Για όσους βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας αισθάνεται βασικά το ίδιο. Η διαφορά βρίσκεται μονάχα στο μέγεθος και στο γενικό χαρακτήρα της εξουσίας στην οποία στο  υποτάσσεται κανείς και όχι στο αίσθημα της εξάρτησης αυτό καθαυτό.

Θεωρεί σαν αδυσώπητη μοίρα όχι μόνο τις δυνάμεις εκείνες που καθορίζουν άμεσα τη ζωή του, αλλά και εκείνες που φαίνεται πως καθορίζουν τη ζωή του γενικά. Είναι μοιραίο να γίνονται πόλεμοι, όπως είναι επίσης μοίρα της ανθρωπότητας να κυβερνιέται ένα τμήμα της από ένα άλλο. Είναι μοιραίο να μην μπορούν να μικρύνουν τα βάσανα του ανθρώπου.

Ή μοίρα μπορεί να προσλάβει λογική μορφή από φιλοσοφική άποψη σα «φυσικός νόμος» ή σαν «πεπρωμένο του ανθρώπου», από θρησκευτική σα, «θέλημα θεού». Και από ηθική σαν «καθήκον». Για τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα υπάρχει πάντα μια ανώτερη δύναμη έξω από το άτομο, μπροστά στην οποία το άτομο δεν έχει να κάνει τίποτα άλλο παρά να υποταχθεί.

Ό ολοκληρωτικός χαρακτήρας λατρεύει το παρελθόν. Ό,τι υπάρχει είναι αιώνιο. Το να επιθυμείς ή να εργάζεσαι για κάτι το οποίο δεν υπάρχει είναι έγκλημα ή τρέλα. Το θαύμα της δημιουργίας - και ή δημιουργία είναι πάντα θαύμα - βρίσκεται μακριά από τις δυνατότητες της συναισθηματικής του εμπειρίας.

Ό ορισμός του Σλάιερμαχερ για τη θρησκευτική εμπειρία της απόλυτης εξάρτησης είναι γενικά ό ορισμός της μαζοχιστικής εμπειρίας. Ειδικό ρόλο στο αίσθημα αυτό εξάρτησης παίζει η αμαρτία. Η έννοια του προπατορικού αμαρτήματος που βαραίνει όλες τις μέλλουσες γενεές είναι χαρακτηριστικό της ολοκληρωτικής εμπειρίας.

Η ηθική όπως και κάθε άλλη αποτυχία του ανθρώπου γίνεται ειμαρμένη, από την οποία δεν μπορεί ποτέ να ξεφύγει. Όποιος αμάρτησε κάποτε, αλυσοδένεται στον αιώνα τον άπαντα με την αμαρτία του με σιδερένια δεσμά. Οι πράξεις του ανθρώπου γίνονται ή εξουσία που τον κυβερνά και που ποτέ δεν τον αφήνει ελεύθερο. Οι συνέπειες της ενοχής ατονούν με την μετάνοια, αλλά ή μετάνοια δεν μπορεί ποτέ να απαλείψει την ενοχή. ( Ο  Βίκτωρ Ουγκώ δίνει μια καταπληκτική έκφραση της ιδέας του απαράγραπτου της ενοχής στο χαρακτήρα του Ιαβέρη στους «Άθλιους»).

Τα λόγια του Ησαΐα «εάν είναι αι αμαρτίαι υμών ως φοινικούν, ως χιόνα λυκανώ» (αν οι αμαρτίες σου είναι κόκκινες σαν την πορφύρα, θα τις κάνω λευκές σαν το χιόνι) εκφράζουν το ακριβώς αντίθετο της ολοκληρωτικής φιλοσοφίας.

Ο σεβασμός δεν είναι φόβος ή δέος, αλλά σημαίνει την ικανότητα να βλέπεις ένα άτομο όπως είναι και να έχεις επίγνωση της μοναδικής του ατομικότητας. Σεβασμός σημαίνει φροντίδα για να μεγαλώσει και να αναπτυχθεί το άλλο άτομο όπως είναι. Ο σεβασμός λοιπόν προϋποθέτει την απουσία εκμετάλλευσης.

Βιβλιογραφία:

Ο Φόβος Μπροστά στην Ελευθερία
Η Τέχνη της Αγάπης
ΕΡΙΧ ΦΡΟΜ
Εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ