Η υπεροχή του καινούργιου, προϋποθέτει την εξισορρόπηση του παλιού.

Σκέφτηκα να γράψω αυτό το κείμενο διότι βρισκόμαστε σε μια χαοτική κατάσταση η οποία πλέον έχει καταντήσει να είναι μονόδρομος. Και αυτό βέβαια συμβαίνει σε όλο το κοινωνικό, οικονομικό, ψυχολογικό και πολίτικο επίπεδο.   Ίσως αυτές οι πληροφορίες που προέρχονται από το βιβλίο Η Τέχνη του Πολέμου και όχι μόνο, να βοηθήσουν κάποιους μιας και μπαίνουμε στον καινούργιο χρόνο, να αντιληφθούν ότι το καινούργιο με το παλιό δεν είναι αντίθετα, αλλά συμπληρωματικά. Και εξαρτάται και από μας το πώς αυτά που θεωρούνται αντίθετα, μπορούν να μας προσφέρουν την δυνατότητα της ανέλιξης μας. 

Ίσως το πιο χαρακτηριστικό ταοϊστικό στοιχείο της Τέχνης του Πολέμου, που την καθιστά επίκαιρη και στη σημερινή εποχή, είναι ο τρόπος με τον οποίο η δύναμη απαλύνεται αδιάκοπα από ένα υπόγειο ρεύμα. Ο ταοϊσμός στην πολιτική στέκεται τόσο από πλευράς των κυβερνώντων όσο και από την πλευρά των κυβερνωμένων, έχει στήσει και έχει καταλύσει βασίλεια, ανάλογα με τις ανάγκες της εποχής. Ως κλασικό έργο της ταοϊστικής σκέψης, η Τέχνη του Πολέμου είναι ένα βιβλίο όχι μόνον για τον πόλεμο, αλλά και για την ειρήνη· και πάνω απ΄ όλα, ένα εργαλείο για να κατανοήσουμε τις ίδιες τις ρίζες της σύγκρουσης και της λύσης της.

Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι αυτό το έργο παραμένει κλασικό και διδάσκεται σήμερα στη Δύση, σε στρατιωτικές και νομικές σχολές και σχολές διοίκησης επιχειρήσεων.

Λένε ότι αν γνωρίζεις τόσο τον εαυτό σου όσο και τους άλλος, η νίκη δεν κινδυνεύει· όταν ξέρεις τον ουρανό και τη γη, η νίκη είναι απόλυτη.

Η ψυχολογία των ανθρώπων, είναι να αντιστέκονται όταν είναι περικυκλωμένοι, να μάχονται όταν δεν μπορούν να το αποφύγουν και να υπακούουν όταν βρίσκονται σε ακραίες καταστάσεις.

Όταν δεν έχεις που να πας, είσαι σε πεδίο θανάτου.

Το Ι Τσινγκ μας λέει: «Αν κυνηγάς ελάφια χωρίς οδηγό, θα καταλήξεις στους θάμνους».

Ο Ηράκλειτος μας έχει πει: «τα πάντα ρεί». Ο Ηράκλειτος αποκάλυψε πώς όλες οι αντιθέσεις είναι πολικές και, κατά συνέπεια, ενωμένες. «Ό δρόμος από πάνω προς τα κάτω κι από κάτω προς τα πάνω είναι ο ίδιος» , είπε ο έλληνας σοφός, «ό θεός είναι η μέρα – νύχτα, ό χειμώνας – καλοκαίρι, ό πόλεμος – ειρήνη, ό χορτασμός – πείνα».  Το ίδιο μας αναφέρει και το Ταό. Ο Λάο Τσέ μα λέει: «οι ευκολίες φέρνουν δυσκολίες, οι αντίθετοι ήχοι αρμονία, το μετά ακολουθεί το πριν».    

Ο Μάνος Δάνεζης και ο Στράτος Θεοδοσίου μας υπενθυμίζουν ότι είμαστε το μέλλον του παρελθόντος μας.

Ο Λάο Τσέ γράφει: Αν θέλεις να μικρύνεις κάτι, πρέπει πρώτα να το μεγαλώσεις. Αν θέλεις να το αποδυναμώσεις, πρέπει πρώτα να το ενισχύσεις. Αν θέλεις να πάρεις, πρέπει πρώτα να δώσεις. Αυτό λέγεται διακριτική σοφία.

Από την άλλη μεριά, αν θέλεις να διατηρήσεις κάτι, πρέπει να του παραχωρήσεις ένα στοιχείο από την αντίθεση του.

Σε σχέση με το γίν-γιάνγκ ο Τσουάνγκ Τσέ γράφει σχετικά: Μπορείς να πεις: Θ΄ ακολουθήσω το δρόμο της τιμής και του δικαίου και θα στρέψω την πλάτη μου στο κακό; Μπορείς να πεις: Θ΄ ακολουθήσω το δρόμο της ατιμίας και της αδικίας και θα αδιαφορήσω για το καλό; Αν το κάνεις, θα έρθεις σε σύγκρουση με τον Ουρανό και τη Γη και με όλα τα άλλα πράγματα του κόσμου. Θα είναι σαν να τιμήσεις τον Ουρανό και να αγνοήσεις τη Γη, σαν να πιστέψεις στο γίν και να μην υπολογίσεις το γιάνγκ. Είναι λοιπόν φανερό πως δεν μπορείς να ακολουθήσεις έναν τέτοιο μονόπλευρο δρόμο.

Η αλήθεια βέβαια είναι όπως το αναφέρει ο Ντ. Τ. Σουζούκι ότι οι αινιγματικές αντιφάσεις του συνηθισμένου τρόπου σκέψης οφείλονται στο γεγονός πως είμαστε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούμε την κοινή γλώσσα για να μεταδώσουμε αυτά που συμβαίνουν μέσα μας. Αλλά οι εσωτερικές εμπειρίες ξεπερνούν κατά πολύ τις δυνατότητες της γλώσσας. Εδώ ο Σουζούκι αναφέρεται στη φιλοσοφία του Βουδισμού.

Από την άλλη ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ μας λέει το ίδιο σε σχέση με την ατομική φυσική. Αναφέρει: Το πρόβλημα της γλώσσας είναι πολύ σοβαρό. Αναζητούμε τρόπο να εκφράσουμε και να περιγράψουμε τη δομή και τη λειτουργία των ατόμων… αλλά, στην κοινή γλώσσα είναι αδύνατο να μιλήσουμε για τα άτομα.

Ας μην ξεχνάμε ότι πολλές φορές χρησιμοποιώντας την κοινή γλώσσα πάνω στην προσπάθεια μας να αναφερθούμε  με τον κυριολεκτικότερο τρόπο την πραγματικότητα, καταφεύγουμε σε παραδοξολογίες και λογικές αντιφάσεις. Αλλά, οι παραδοξολογίες δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Χαρακτηρίζουν το σύνολο της μυστικιστικής παράδοσης, από τον Ηράκλειτο μέχρι τον Καστανέντα, ενώ από την αρχή του αιώνα μας αποτελούν το χαρακτηριστικό γνώρισμα και της σύγχρονης φυσικής.

Λέει ο Ασβαγκοσα: Όπου δεν αναγνωρίζεται ή μοναδικότητα όλων των πραγμάτων, εμφανίζεται ή άγνοια και η ιδιαιτερότητα, κι από εκεί κι έπειτα αναπτύσσονται όλες οι φάσεις του μολυσμένου νου… όλα τα φαινόμενα στον κόσμο δεν είναι παρά απατηλές εκδηλώσεις του νου, που δεν αντιπροσωπεύουν καμία πραγματικότητα από μόνες τους.

Μια από τις βασικές πολικότητες της ζωής είναι αυτή που υφίσταται ανάμεσα στην αντρική και τη γυναικεία όψη της ανθρώπινης φύσης. Όπως με τις αντιθέσεις καλό-κακό, ζωή-θάνατος, έτσι και με την αντίθεση αρσενικό-θηλυκό, που βρίσκεται μέσα μας, δεν αισθανόμαστε άνετα και προσπαθούμε να τονώσουμε τη μια όψη και να εξαφανίσουμε την άλλη.

Η δυτική κοινωνία ανέκαθεν ευνόησε την αντρική όψη του ανθρώπου και αδίκησε τη θηλυκή. Αντί να αναγνωρίσει πως η προσωπικότητα του κάθε άντρα και της κάθε γυναίκας είναι το αποτέλεσμα της αλληλουχίας ανάμεσα στα θηλυκά και τα αρσενικά στοιχεία, θέσπισε μια στατική αντίληψη, όπου οι άντρες οφείλουν να είναι αρσενικοί και οι γυναίκες θηλυκές, αναθέτοντας στους άντρες τους ηγετικούς ρόλους και τα προνόμια της κοινωνίας.

Η τάση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να δοθεί υπερβολική έμφαση σε όλα τα στοιχεία γιάνγκ – αρσενικά – που περιλαμβάνει η ανθρώπινη φύση: δραστηριότητα, ορθολογισμός, ανταγωνισμός, επιθετικότητα κ.α. Τα στοιχεία γίν – θηλυκά – που περιλαμβάνουν την έμπνευση, τη θρησκευτικότητα, το μυστικισμό, τον ψυχισμό, μπήκαν πάντα σε δεύτερη μοίρα στα πλαίσια της αρσενικά προσανατολισμένης κοινωνίας μας.

Στον ανατολικό μυστικισμό οι θηλυκές ιδιότητες έχουν αναπτυχθεί με τρόπο ώστε να επιτευχθεί η ενότητα των δυο όψεων της ανθρώπινης φύσης. Σύμφωνα με τα λόγια του Λάο Τσέ, το τέλειο ανθρώπινο ον είναι κείνο που «σκέφτεται αντρικά και νιώθει γυναικεία».      

Το βιβλίο της Ισορροπίας και της Αρμονίας, ένα μεσαιωνικό ταοϊστικό έργο, λέει: «Η βαθιά γνώση των αρχών ξέρει να βλέπει, η δυνατή εφαρμογή του Δρόμου επιτυγχάνει χωρίς να προσπαθεί. Βαθιά γνώση είναι να ξέρεις χωρίς να βγαίνεις από την πόρτα, να βλέπεις τον δρόμο του ουρανού χωρίς να κοιτάς έξω από το παράθυρο. Η δυνατή πράξη είναι να γίνεσαι ακόμα πιο δυνατός και να προσαρμόζεσαι σε όλες τις περιστάσεις». Κι ακόμα: «Η βαθιά γνώση είναι να αντιλαμβάνεσαι την αναταραχή προτού υπάρξει, να αντιλαμβάνεσαι τον κίνδυνο προτού υπάρξει, να αντιλαμβάνεσαι την καταστροφή προτού υπάρξει, να αντιλαμβάνεσαι τη συμφορά προτού υπάρξει.

Η δυνατή πράξη είναι να ασκείς το σώμα χωρίς το σώμα να σε βαραίνει, να ασκείς τον νου χωρίς ο νους να σε χρησιμοποιεί, να εργάζεσαι στον κόσμο δίχως ο κόσμος να σ΄ επηρεάζει, να εκτελείς τις αποστολές σου χωρίς οι αποστολές σου να σε εμποδίζουν. Με τη βαθιά γνώση των αρχών μπορούμε να μετατρέψουμε την αναταραχή σε τάξη, να μετατρέψουμε τον κίνδυνο σε ασφάλεια, να μετατρέψουμε την καταστροφή σε επιβίωση, να μετατρέψουμε τη συμφορά σε τύχη.

Με τη δυνατή εφαρμογή του Δρόμου, μπορούμε να φέρουμε το σώμα στο βασίλειο της μακροβιότητας, να φέρουμε τον νου στη σφαίρα του μυστηρίου, να φέρουμε τον κόσμο σε μεγάλη γαλήνη και να φέρουμε τις αποστολές σε μεγαλοπρεπή εκπλήρωση.

Και λίγο παρακάτω: «Το να νιώθεις και να κατανοείς αφού πράξεις, δεν αξίζει να αποκαλείται κατανόηση. Το να επιτυγχάνεις ύστερα από κόπο, δεν αξίζει να αποκαλείται επίτευξη. Το να ξέρεις αφού δεις, δεν αξίζει να αποκαλείται γνώση. Αυτά τα τρία είναι πολύ μακριά από τον δρόμο της συναίσθησης και της ανταπόκρισης. Πράγματι, το να μπορείς να κάνεις κάτι προτού υπάρξει, το να συναισθανθείς κάτι προτού δράσει, το να δεις κάτι προτού προβληθεί, είναι τρεις ικανότητες που αναπτύσσονται σε αλληλεξάρτηση.

Τότε δεν διαισθάνεσαι τίποτα, αλλά κατανοείς· δεν αναλαμβάνεις τίποτα, αλλ΄ ανταποκρίνεσαι· και δεν πας πουθενά χωρίς ωφέλεια».   

Μερικά επιλεκτικά κείμενα που παραθέτω του δάσκαλου Σουν και όχι μόνο, μέσα από το βιβλίο Η Τέχνη του Πολέμου, μας δίνουν τη δυνατότητα αν μελετηθούν σωστά, να μας ωφελήσουν, βάσει της εξισορροπητικής διαδικασίας ή να μας καταστρέψουν αν τα χρησιμοποιήσουμε για να επιβάλουμε την κυριαρχία μας. Εξαρτάται λοιπόν στον κάθε ένα από μας το πώς θα χρησιμοποιήσει αυτά τα εργαλεία.  

«Όσοι γνωρίζουν ξέρουν ότι η πρωινή ενεργεία είναι υψηλή, όσο περνάει η μέρα πέφτει, και το βράδυ εξαντλείται.  Επομένως είναι πρέπον να γνωρίζεις ότι όσοι θέλουν να χτυπήσουν, αποφεύγουν την υψηλή ενέργεια και χτυπούν όταν η ενέργεια έχει εξαντληθεί».

«Η αλήθεια είναι, ότι πρέπει πάντα να προσαρμόζεις τις μεθόδους σου στην απέραντη ποικιλία των περιστάσεων. Αυτό σημαίνει ότι μια οξιά μπορεί να την σπάσει στα δύο ένας ανεμοστρόβιλος, ενώ μια καλαμιά θα την λυγίσει, άλλα αυτή θα επανέλθει στη θέση της».

«Ο άνθρωπος που έχει δύναμη δεν έχει σταθερό σχηματισμό, το νερό δεν έχει σταθερό σχήμα: η ικανότητα να κερδίζεις τη νίκη μέσα από την αλλαγή και την προσαρμογή ονομάζεται ιδιοφυΐα».  

«Απόφυγε τη σύγκρουση με τις οργανωμένες δυνάμεις και την επίθεση σε μεγάλους σχηματισμούς - τότε ξέρεις να χρησιμοποιείς την τέχνη της προσαρμογής».

«Η κατάκτηση του νου γίνεται όταν αντιμετωπίζεις την αταξία με πειθαρχία και τη φασαρία με ηρεμία. Κράτα τον εαυτό σου και περίμενε αυτούς που είναι μακριά, περίμενε ξεκούραστος τους κουρασμένους, περίμενε χορτάτος τους πεινασμένους – τότε ξέρεις να χρησιμοποιείς τη δύναμη».

«Οι πολλοί δεν μπορούν να κατανοήσουν πως μπορεί να εξασφαλιστεί η νίκη μέσα από την ίδια διάταξη του εχθρού. Όλοι ξέρουν τη μορφή με την οποία νικώ, αλλά κανείς δεν ξέρει τη μορφή με την οποία εξασφαλίζω τη νίκη». 

«Λέω λοιπόν ότι αν ξέρεις τους άλλους και ξέρεις και τον εαυτό σου, δεν θα διατρέξεις κίνδυνο ακόμη και σε εκατό μάχες· αν δεν ξέρεις τους άλλους αλλά ξέρεις τον εαυτό σου, θα χάνεις μια μάχη και θα κερδίζεις μια άλλη· αν δεν ξέρεις τους άλλους και δεν ξέρεις ούτε τον εαυτό σου, θα κινδυνεύεις σε κάθε μάχη».

«Υπάρχουν πέντε τρόποι να καταλάβεις ποιος θα νικήσει. Αυτοί που ξέρουν πότε να πολεμούν και πότε να μην πολεμούν, είναι νικητές. Αυτοί που διακρίνουν πότε να χρησιμοποιήσουν πολλά και πότε λίγα στρατεύματα είναι νικητές. Αυτοί που οι άντρες τους, τόσο στους ανώτερους όσο και στους κατώτερους βαθμούς, έχουν την ίδια επιθυμία, είναι νικητές. Αυτοί που αντιμετωπίζουν το απροσδόκητο προετοιμασμένοι, είναι νικητές. Αυτοί που έχουν ικανούς στρατηγούς, οι οποίοι δεν περιορίζονται από τις κυβερνήσεις τους, είναι νικητές. Αυτοί οι πέντε είναι οι τρόποι για να καταλάβεις ποιος θα νικήσει».

«Όσοι είναι καλοί στον καταμερισμό ευθυνών, χρησιμοποιούν τους έξυπνους, τους τολμηρούς, τους άπληστους και τους ανόητους. Οι έξυπνοι χαίρονται που αποδεικνύουν την αξία τους, οι τολμηροί θέλουν να πραγματοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους, οι άπληστοι καλωσορίζουν την ευκαιρία να βγάλουν κέρδος και οι ανόητοι δεν νοιάζονται αν πεθάνουν».

«Χρησιμοποίησε την οργή για να τους προκαλέσεις αταξία».

«Χρησιμοποίησε την ταπεινοφροσύνη για να τους κάνεις υπερόπτες».

«Χρησιμοποίησε την ταχύτητα για να τους εξαντλήσεις».

«Προκάλεσε διχόνοια ανάμεσά τους».

«Υπάρχουν δρόμοι που δεν πρέπει να τους πάρεις, στρατοί που δεν πρέπει να τους επιτεθείς, φρούρια που δεν πρέπει να πολιορκήσεις, περιοχές όπου δεν πρέπει να δώσεις μάχη, εντολές των πολιτικών κυβερνήσεων στις οποίες δεν πρέπει να υπακούσεις».

«Όταν οι άνθρωποι περνούν πολλές ώρες σε σκοτεινά και υγρά μέρη, είναι επιρρεπείς στη μελαγχολία και στις αρρώστιες».  

Ο άνθρωπος που έχει διχαστεί, γίνεται αδύναμος, είναι γεμάτος φόβο, τρέμει και έτσι γίνεται έρμαιο, στον κάθε έναν, στον οποιονδήποτε, να μπορεί να τον υποδουλώσει.

Μια βασική στρατηγική προκειμένου να προκληθεί ο διχασμός μέσα στο νου του ανθρώπου είναι ο διαχωρισμός ανάμεσα στους σκοπούς και τα μέσα. Κι όταν συμβεί αυτός ο διχασμός μέσα στο νου σου, δεν αντιλαμβάνεσαι καν ότι έχεις διχαστεί και εσύ ο ίδιος.

Και βέβαια επειδή δεν υπάρχει κανένας σκοπός και τα μέσα και οι στόχοι συνυπάρχουν και δεν είναι διαχωρισμένα, είναι ωφέλιμο να μην παγιδευόμαστε από την στρατηγική όλων εκείνων που λαχταράνε τη δύναμη σε όλους σχεδόν τους αιώνες.

Τα μέσα είναι χρήσιμα επειδή σε οδηγούν σε ένα συγκεκριμένο στόχο. Αν τα μέσα δεν σε οδηγούν στο στόχο σου, τότε δεν έχουν κανένα νόημα και καμία αξία και καμία σημασία. Και με αυτόν τον τρόπο, έχουν καταστρέψει όλα εκείνα τα πράγματα στη ζωή που είναι όντως σημαντικά και έχουν επιβάλλει πράγματα που είναι απολύτως ασήμαντα.

Έτσι, έχει αποκτήσει νόημα το χρήμα, έχει αποκτήσει νόημα η πολιτική – γιατί αυτή είναι το μέσο για τη δύναμη – έχει αποκτήσει νόημα η θρησκεία – γιατί αυτή είναι το μέσο για τον παράδεισο, για τον θεό. Στο εμπόριο, μπορείς να βρεις νόημα, γιατί μπορείς να δεις αμέσως ένα τελικό αποτέλεσμα – το χρήμα. Η ποίηση όμως, η μουσική, ο χορός, η αγάπη, ο έρωτας, η φιλικότητα, η ομορφιά, η αλήθεια… όλα αυτά εκτός από εξαιρέσεις, έχουν εξαφανιστεί από τη ζωή μας. 

Και θα κλείσω αυτό το κείμενο με τον Μπέρτολτ Μπρέχτ ο οποίος μας λέει:

Οι αγωνιστές έχουν την πιο μεγάλη κούραση. Οι κουρασμένοι, χάνουν τη μάχη.

Βιβλιογραφία.

Το Ταό και η Φυσική. Εκδόσεις ΩΡΟΡΑ

Η Τέχνη του Πολέμου. Εκδόσεις ΟΞΥ

Αξίζει να Ζεις; Εκδόσεις ΡΕΜΠΕΛ