Ποιος από τους 4 τύπους γονέων είστε;

Έχουμε άραγε αναρωτηθεί ποτέ τι είδους γονείς είμαστε; Απαντάμε συχνότερα με «όχι» στα παιδιά ή πάλι η λέξη «όρια» απουσιάζει από το λεξιλόγιό μας; Συζητάμε μαζί τους πριν από τη λήψη κάποιας σημαντικής για την οικογένεια απόφασης ή απλά τους την ανακοινώνουμε;

Όπως προκύπτει, ο τρόπος με τον οποίο ανατρέφουμε και διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά μας καθορίζει και τον τύπο του γονέα που μας αντιπροσωπεύει. Η Αικ. Μαριδάκη-Κασσωτάκη, καθηγήτρια Ψυχολογίας και διευθύντρια του Κέντρου Μελέτης της Οικογένειας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, ασχολήθηκε με το θέμα της γονεϊκής τυπολογίας στην Ελλάδα εκπονώντας σειρά μελετών, ορισμένες σε συνεργασία με την ερευνητική της ομάδα στο ίδιο πανεπιστήμιο. Τα πορίσματα που προκύπτουν από τα ερωτηματολόγια, τα οποία διανεμήθηκαν σε 1.572 πατέρες, ηλικίας 44 ετών, και 2.472 μητέρες, ηλικίας 35 ετών, από 13 διαφορετικά διαμερίσματα της χώρας, οδηγούν στην ανάδειξη τεσσάρων κυρίαρχων γονεϊκών τύπων: του υποστηρικτικού, του αυταρχικού, του επιτρεπτικού και του αυστηρού.

Ποια είναι όμως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός; Η κ. Μαριδάκη αναλύει διεξοδικά το προφίλ τους: «Ο υποστηρικτικός γονέας θέτει όρια στη συμπεριφορά των παιδιών του, αλλά ταυτόχρονα συζητά μαζί τους και τους παρέχει εξηγήσεις, όποτε χρειαστεί. Ελέγχει τα παιδιά του με αγάπη και οι απαιτήσεις του από αυτά είναι λογικές. Ενισχύει συχνά τις προσπάθειές τους και διατηρεί μεγάλες προσδοκίες από αυτά. Αποδέχεται τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους, ενώ ασκεί έλεγχο στη συμπεριφορά τους για να μην αποκλίνει από τα όρια του αποδεκτού. Αυταρχικός είναι ο γονέας που ασκεί υπέρμετρο έλεγχο στη συμπεριφορά των παιδιών του, προσπαθεί να επιβάλει σε αυτά το δικό του αξιακό σύστημα και να διαμορφώσει, ελέγξει και αξιολογήσει τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με προκαθορισμένα πρότυπα. Έχει πολλές απαιτήσεις από τα παιδιά του και προσδοκά από αυτά σκληρή εργασία, σεβασμό και αναντίρρητη υπακοή, ενώ δεν διστάζει να χρησιμοποιεί συχνά την τιμωρία ως μέσο διαπαιδαγώγησης. Ο επιτρεπτικός γονέας έχει πολύ λίγες απαιτήσεις από τα παιδιά του, ασκεί ελάχιστο έλεγχο στη συμπεριφορά τους, σπάνια τα τιμωρεί και πολύ συχνά συντάσσεται με παρορμήσεις τους. Τέλος, ο αυστηρός γονέας μαλώνει τα παιδιά του όταν φέρονται άσχημα, κάνει διαρκώς συστάσεις για να βελτιωθεί η συμπεριφορά τους και δεν διαπραγματεύεται τους τρόπους διαπαιδαγώγησης που εφαρμόζει». Όπως επισημαίνει η ίδια, «αν και οι τρεις από τους παραπάνω τύπους είναι ανάλογοι με αυτούς που έχουν διαπιστωθεί σε μελέτες στον διεθνή χώρο, στη χώρα μας «ενδημεί» και ο αυστηρός τύπος γονέα, ο οποίος δεν ταυτίζεται με κανέναν από τους γονεϊκούς τύπους που αναφέρονται σε μελέτες διεθνώς. Για το λόγο αυτό, ο αυστηρός γονέας είναι τύπος που μπορεί να χαρακτηρίσει ιδιαίτερα τον Έλληνα γονέα», καταλήγει.

Αξίζει να σημειωθεί ακόμη ότι «συμπτώματα κατάθλιψης που παρουσιάζονται σε παιδιά προεφηβικής ηλικίας είναι συχνότερα όταν οι γονείς τους είναι αυταρχικοί, αυστηροί αλλά και επιτρεπτικοί, σύμφωνα με μελέτη που εξέτασε τις αντιλήψεις 640 μαθητών αυτής της ηλικίας, σχετικά με την τυπολογία των γονέων. Το αντίθετο συμβαίνει όταν οι γονείς είναι υποστηρικτικοί», τονίζει η καθηγήτρια. Υψηλή ενσυναίσθηση και αυτοεκτίμηση απολαμβάνουν τα παιδιά με υποστηρικτικό πατέρα, όπως καταδεικνύεται από τη μοναδική στην Ελλάδα μελέτη επί της τυπολογίας του πατέρα αλλά και τις αντιλήψεις 190 παιδιών ηλικίας 12 ετών.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Αντιστρόφως, όπως εξηγεί η κ. Μαριδάκη: «Οι μαθητές που αντιλαμβάνονται τον πατέρα τους ως αυταρχικό ή αυστηρό τείνουν να έχουν χαμηλό επίπεδο ενσυναίσθησης και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αν και δεν προκύπτουν σαφείς επιπτώσεις στους μαθητές από τον επιτρεπτικό τύπο πατέρα, δεν συμβαίνει το ίδιο όταν ο πατέρας είναι υποστηρικτικός: ανεπτυγμένη σχολική αλλά και αθλητική ικανότητα, αρμονική σχέση με τους συνομηλίκους, φυσική εμφάνιση και ευπρεπής διαγωγή και συμπεριφορά, είναι τα χαρακτηριστικά που συγκεντρώνει ως «θετική αντανάκλαση επάνω του» το παιδί του υποστηρικτικού γονέα».

Η ερευνητική ομάδα της Αικ. Μαριδάκη-Κασσωτάκη αποτελείται από τους: Αικ. Αντωνοπούλου-επίκουρη καθηγήτρια, Γ. Τσίτσα-συμβουλευτικό ψυχολόγο, ΕΕΔΙΠ, Δημ. Αλεξόπουλο-εκπαιδευτικό, υπ. διδάκτορα, καθώς και από τους Γ . Κλεφτάρα-αν. καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Γωνίδα Ελ., Κιοσέογλου Γρ., και Δεληγιάννη-Κουϊμτζή- καθηγητές στο ΑΠΘ. Η σειρά μελετών έχει δημοσιευθεί σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθενός

Πώς θα βρούμε σε ποιον τύπο γονέα ανήκουμε:

Υποστηρικτικός. Παροτρύνω το παιδί μου να συζητά μαζί μου τα προβλήματά του ή να εκφράσει τη γνώμη του ακόμη κι αν διαφωνούμε; Του δείχνω κατανόηση όταν είναι αναστατωμένο; Του δείχνω τρυφερότητα; Συζητώ μαζί του για τις συνέπειες των πράξεών του, το βοηθώ να τις καταλάβει μέσα από διάλογο; Του επιτρέπω να πει τη γνώμη του για τους κανόνες της οικογένειας, του εξηγώ γιατί πρέπει να τους τηρεί; Του λέω πώς νιώθω όταν συμπεριφέρεται καλά ή άσχημα; Ζητώ τη γνώμη του για το πώς πρέπει να λειτουργεί η οικογένεια; Το επαινώ όταν είναι καλό και υπάκουο;

Αυταρχικός. Δέρνω το παιδί μου όταν δεν υπακούει ή δεν συμπεριφέρεται σωστά; Το τιμωρώ απαγορεύοντάς του να κάνει κάτι που του αρέσει ή το στέλνω στο δωμάτιό του, χωρίς να του δίνω εξηγήσεις; Χρησιμοποιώ απειλές και πάλι χωρίς εξηγήσεις; Του απαντώ «γιατί είμαι γονιός σου!» όταν εκείνο ζητήσει τον λόγο που πρέπει να υπακούσει; Ξεσπάω τον θυμό μου επάνω του; Γενικά, χρησιμοποιώ την τιμωρία ως μέσο πειθαρχίας;

Αυστηρός. Μαλώνω και φωνάζω στο παιδί μου όταν φέρεται άσχημα; Του ασκώ κριτική όταν η συμπεριφορά μου δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες μου; Του κάνω συστάσεις για να βελτιωθεί η συμπεριφορά του; Του λέω πόσο σημαντικό είναι να ακολουθεί τους κανόνες της οικογένειας;

Επιτρεπτικός. Κακομαθαίνω το παιδί μου; Μήπως το απειλώ περισσότερο με τιμωρία παρά το τιμωρώ; Υποκύπτω στις επιθυμίες του όταν επιμένει έντονα σ’ αυτές; Του λέω με ποιο τρόπο θα το τιμωρήσω αλλά δεν εφαρμόζω την τιμωρία; Πιστεύω ότι είναι δύσκολο να του μάθω να πειθαρχεί;

Της Βασιλικής Χρυσοστομίδου