΄’Μπορούν τα
μαθηματικά και η λογική να μας αποτυπώσουν την πραγματικότητα του φυσικού
κόσμου; Το νοητό ταξίδι, που αρχίζει τώρα εδώ, μέσα από τις ιδέες αυτού του
βιβλίου, δε θα είναι ούτε συνηθισμένο, αλλά ούτε και εύκολο, γιατί σε μια
τέτοια ομιχλώδη ζώνη, καλυμμένη από το πέπλο της μακρόχρονης λογικοφάνειας, το
γνώριμο ή το ήδη παραδεκτό, πολλές φορές, θα θυμίζουν βολικότερα την αλήθεια.''
Η εικονική πυξίδα: Αν ήταν δυνατό να γνωρίζουμε όλες τις πληροφορίες,
πoυ θα θέλαμε, δε θα δημιουργούσαμε τις φυσικό-μαθηματικές θεωρίες μας για τους
πρακτικούς σκοπούς, που τις χρησιμοποιούμε σήμερα, ούτε και για την εσωτερική
ανάγκη του φιλοσοφικού στοχασμού, που έχουμε εμείς οι άνθρωποι. Αν ποτέ,
λοιπόν, φτιάχναμε τις θεωρίες αυτές, θα ήταν μόνο από καθαρή τύχη ή περιέργεια.
Τότε, δε θα υπήρχε πραγματικά και η ανάγκη να ψάχνουμε για την αλήθεια ή το
ψέμα.
Όμως, όπως πολύ σωστά
παρατήρησε ο Ξενοφάνης, «οι θεοί δεν αποκάλυψαν από την αρχή τα πάντα σε μας,
αλλά με τον καιρό μαθαίνουμε αναζητώντας και γνωρίζουμε τα πράγματα
καλύτερα...κι όπως τα γνωρίζουμε καλύτερα μπορούμε να εικάζουμε, ότι μοιάζουν
με την αλήθεια, αλλά τη βέβαιη αλήθεια ούτε ένας δεν την έχει μάθει και oύτε που
θα τη μάθει...γιατί τα πάντα είναι δίχτυ πλεγμένο από δοξασίες (Ξενοφάνης)» (Ο
κόσμος του Παρμενίδη, μτφ. K. Πόππερ, εκδόσεις Καρδαμίτσα, 2002). Θα θεωρούσα,
επομένως, λογικό να μας γεμίζει λύπη, το γεγονός της παράδοξης αντίθεσης, που
αισθανόμαστε κάθε φορά, όταν καθισμένοι στην ανατομική καρέκλα του γραφείου μας
και ντυμένοι με ρούχα από εξελιγμένα υλικά, να αναλογιζόμαστε ταυτόχρονα το
πόσο λίγο έχουν αλλάξει τα πράγματα, από τότε.
Αν κάτι, δηλαδή, συνεχίζεται να επαληθεύεται στις χιλιετίες,
που περνούν, είναι η σιγουριά της άποψης του Σωκράτη για τη γνώση της άγνοιάς
μας. Και αν η πραγματικότητα μπορεί να παρομοιάζεται με ένα ποτάμι, ίδιο με
εκείνο στο γνωστό ρητό του Ηράκλειτου, μπορεί μεν να κατορθώσαμε, με τις
αντανακλαστικές τεχνικές του (επιστημονικού ή μη) πειραματισμού, να μεταβάλουμε
κάπως την πορεία του, αλλά όλοι συμφωνούμε στο ότι πετύχαμε πολύ λιγότερα στο
πιο σημαντικό κομμάτι απ’ όλα, που δεν αφορά σε τίποτε άλλο, παρά στην
κατανόηση της ουσίας των πραγμάτων.